11_Ustawa o ochronie sygnalistów

18 października 2021 r. opublikowany został projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Projektowana ustawa ma na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Sygnalista). Państwa członkowskie (w tym Polska) są zobowiązane wdrożyć jej postanowienia do swojego porządku prawnego do 17 grudnia br.

Podmioty zatrudniające co najmniej 250 pracowników zobowiązane są do wdrożenia odpowiednich procedur w terminie 14 dni od dnia publikacji ustawy. Pozostanie zatem niewiele czasu na dostosowanie się do jej wymogów. Podmioty w sektorze prywatnym zatrudniające od 50 do 249 pracowników będą musiały wprowadzić odpowiednie regulacje wewnętrzne do dnia 17 grudnia 2023 r.
Kto podlega ochronie?
Według projektu ustawy, objęte ochroną zostaną osoby fizyczne dokonujące zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji:
(1 ) działające w dobrej wierze, tj. posiadające uzasadnione podstawy aby sądzić, że informacja o naruszeniu jest prawdziwa i
(2 ) które uzyskały informacje na temat naruszenia w kontekście związanym z pracą.
Sygnalista będzie objęty ochroną niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy / podstawy zatrudnienia, jak również bez względu na to czy otrzymuje on wynagrodzenie. Ochroną mogą zostać objęte również inne osoby – m.in. wykonawcy, podwykonawcy, a także wspólnicy lub akcjonariusze, członkowie organów osoby prawnej, jak i również stażyści czy wolontariusze. Ochrona przysługuje również osobom, które zakończyły stosunek pracy i kandydatom do pracy posiadającym informacje na temat naruszeń prawa.
Naruszenia prawa i jego sygnalizacja
Projekt ustawy traktuje naruszenie jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, a dotyczące 15 obszarów prawa (unijnego i polskiego): zamówień publicznych (z wyjątkiem obronności i bezpieczeństwa), usług, produktów i rynków finansowych, zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych.
Ustawa za punkt wyjścia przyjmuje zgłoszenia imienne, zaś zgłoszenia anonimowe będą dopuszczalne wyłącznie w przypadkach, gdy możliwość dokonania takiego zgłoszenia będzie przewidziana przez regulamin zgłoszeń wewnętrznych, stosowany przez pracodawcę lub procedurę zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu. Dane osobowe sygnalisty oraz inne dane pozwalające na ustalenie jego tożsamości nie będą podlegały ujawnieniu, chyba że za jego wyraźną zgodą. Ustawa nie znajdzie zastosowania m.in. w przypadku ochrony tajemnicy zawodowej czy
informacji niejawnych. Ponadto jej przepisy nie będą stosowane gdy:
(1 ) naruszenie prawa godzi wyłącznie w prawa sygnalisty,
(2 ) zgłoszenie następuje wyłącznie w jego indywidualnym interesie,
(3 ) informacja została zgłoszona na podstawie przepisów odrębnych, np. dotyczących zawiadomienia o popełnieniu
przestępstwa.
Działania odwetowe
Projektowana ustawa zakazuje wszelkich działań odwetowych, których może doświadczyć sygnalista. Obejmują one: bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym, a które narusza lub może naruszyć prawa sygnalisty lub wyrządza lub może wyrządzić mu szkodę.
Działania odwetowe podejmowane wobec zgłaszającego, takie jak niekorzystne traktowanie, a w szczególności rozwiązanie, wypowiedzenie lub odmowa nawiązania stosunku prawnego, będą zakazane, chyba że pracodawca udowodni, iż kierował się obiektywnymi powodami.
Zakazane będzie stosowanie w umowach i dokumentach, na podstawie których powstaje stosunek pracy / zatrudnienia lub kształtują się prawa i obowiązki stron stosunku pracy, postanowień, które bezpośrednio lub
pośrednio wyłączają lub ograniczają prawo do dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.
W przypadku niekorzystnego traktowania osoby objętej ochroną i potencjalnego sporu w sądzie, pracodawca będzie obciążony udowodnieniem, że działanie nie miało charakteru odwetowego, tj. nie miało związku ze zgłoszeniem lub ujawnieniem informacji o naruszeniu prawa, lecz było podyktowane inną, obiektywną przyczyną.
Zgłaszanie nieprawidłowości
Dokonanie zgłoszenia będzie możliwe jedynie z zachowaniem odpowiedniego trybu, poprzez dokonanie zgłoszenia wewnętrznego, zewnętrznego bądź ogłoszenia publicznego na zasadach określonych w ustawie. Projekt nakłada obowiązek ustanowienia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, na podmioty z sektora publicznego i prywatnego zatrudniające co najmniej 50 pracowników i wskazuje obowiązkowe i opcjonalne kwestie, które powinien lub może określać.
W szczególności, taki regulamin powinien opisywać:
(1 ) podmiot wewnętrzny upoważniony do przyjmowania zgłoszeń oraz do podejmowania działań następczych,
(2 ) sposoby przekazywania zgłoszeń, w tym możliwość ewentualnego przyjmowania zgłoszeń anonimowych,
(3 ) obowiązek potwierdzenia zgłaszającemu przyjęcia zgłoszenia, chyba że zgłaszający nie podał adresu,
(4 ) działania następcze podejmowane przez pracodawcę w celu zweryfikowania informacji o naruszeniach prawa oraz środki, jakie mogą zostać zastosowane w przypadku naruszenia prawa,
(5 ) maksymalny termin na przekazanie zgłaszającemu informacji zwrotnej (nieprzekraczający 3 miesięcy),
(6 ) informacje na temat trybu dokonywania zgłoszeń zewnętrznych do organów publicznych.
Podmioty działające w sektorze finansowym oraz zajmujące się AML / CFT będą miały obowiązek ustalenia regulaminów zgłoszeń wewnętrznych niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników.
Podmiot będzie zobowiązany również do skonsultowania regulaminu z zakładowymi organizacjami związkowymi, bądź w przypadku ich braku, z wyłonionymi przedstawicielami pracowników.
Pracodawca zobowiązany będzie również do prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych, w którym dane będą przechowywane przez okres 5 lat od dnia przyjęcia zgłoszenia.
Sygnalista będzie mógł dokonać zgłoszenia zewnętrznego do organu centralnego lub publicznego bez uprzedniego dokonania zgłoszenia wewnętrznego. Centralnym organem publicznym wyznaczonym do przyjmowania zgłoszeń będzie Rzecznik Praw Obywatelskich, zaś organem publicznym przyjmującym zgłoszenia w zakresie naruszeń zasad
konkurencji i ochrony konsumentów będzie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Sygnalista będzie miał również możliwość dokonania zgłoszenia zewnętrznego do innych organów publicznych w dziedzinach należących do zakresu ich działań.
Dokonanie ujawnienia publicznego będzie podlegało ochronie, jeżeli sygnalista dokona zgłoszenia zewnętrznego i w odpowiednim terminie nie zostaną podjęte odpowiednie działania następcze oraz nie uzyska on informacji zwrotnej.
Odpowiedzialność karna
Projekt ustawy wprowadza odpowiedzialność karną (grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3), która będzie groziła każdemu kto m.in. utrudniania dokonanie zgłoszenia, podejmuje działania odwetowe, dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji lub wbrew przepisom nie ustanowił wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa (regulamin) albo ustanowiona przez niego procedura narusza przepisy określające obowiązkowe elementy regulaminu zgłoszeń wewnętrznych.

Michał Badowski
Partner
michal.badowski@ssw.solutions
Tel: +48 609 663 494